Kompetencje nastolatków w sprawach finansowych są sprawdzane w dodatkowym badaniu PISA. Po raz pierwszy przeprowadzono je w roku 2012, a potem w 2015, 2018 i w 2022. Polska, jako jeden z niewielu krajów OECD, uczestniczyła we wszystkich czterech edycjach, dzięki czemu możemy sprawdzić, jak w ciągu tych 12 lat zmieniła się wiedza naszych nastolatków na temat finansów. Niestety, ujawnione niedawno przez Instytut Badań Edukacyjnych wyniki pokazują, że poziom dziś piętnastolatkowie gorzej orientują się w sprawach finansowych niż kilka lat temu.  

Gorzej niż cztery lata wcześniej

Co sprawdzają eksperci PISA podczas badania umiejętności finansowych? Wiedzę na temat zasad funkcjonowania świata finansów, działania banków i innych instytucji, znajomość pojęć związanych z podatkami, oszczędzaniem, kredytami, a także umiejętność podejmowania decyzji finansowych w codziennym życiu.

Badanie przeprowadzane jest za pomocą obszernych testów, które w każdym kraju wypełnia reprezentatywna grupa piętnastolatków – z różnych regionów i różnych typów szkół. Odpowiedzi są punktowane, a suma daje wynik dla danego kraju.

W przypadku Polski w ostatnim, przeprowadzonym w 2022 roku badaniu PISA ten wynik wyniósł 506 punktów. To wyraźnie mniej niż w poprzedniej edycji badania z 2018 roku – wtedy nasi piętnastolatkowie zdobyli 520 punktów. Lepiej nasi uczniowie wypadli też w pierwszej edycji badania w 2012 roku. Wtedy uzyskali 510 punktów.

Wiedza mniejsza, choć dostęp do pieniędzy większy

Ten spadek wiedzy na temat finansów jest o tyle zaskakujący, że dziś piętnastolatkowie znacznie częściej korzystają z kont bankowych, rachunków oszczędnościowych, a nawet kart kredytowych. Własne konto w banku ma prawie 70 proc. z nich. To lawinowy wzrost, bo w 2018 tylko 34 proc. polskich uczniów mogło się tym pochwalić. Z karty płatniczej korzysta 63 proc. piętnastolatków (w 2018 było to 26 proc.), a aplikacji mobilnej z dostępem do konta używa 62 proc. (w 2018 roku było to 21 proc.).

Młodzi Polacy są też za pan brat z robieniem operacji finansowych. Większość z nich regularnie robi zakupy w sieci, płaci lub przelewa pieniądze za pomocą smartfona albo używa karty. Co więcej, polscy piętnastolatkowie są dziś znacznie bardziej niezależne jeśli chodzi o zarządzanie swoimi pieniędzmi. Aż 84 proc. badanych stwierdziło, że samodzielnie decyduje o tym, na co wydaje swoje pieniądze. 

Powyższe dane można by było uznać za sukces, gdyby nie fakt, że tej samodzielności nie towarzyszy wiedza na temat finansów. Świadczą o tym odpowiedzi na zadane w teście PISA pytania o znajomość podstawowych pojęć. Jak się okazuje, tylko 62 proc. polskich nastolatków wie, czym jest budżet, a niecałe 60 proc. umie wyjaśnić, czym jest kredyt bankowy. A to i tak nieźle. Jeszcze mniej, bo tylko nieco ponad połowa badanych, zna takie pojęcie, jak płaca, a mniej niż połowa potrafi powiedzieć, co to jest karta debetowa, podatek dochodowy czy odsetki. Co czwarty piętnastoletni uczeń stwierdził, że nie zna żadnego z tych pojęć.

Kto sam zarabia, ten lepiej ogarnia

Jak to możliwe, że rośnie dostęp naszych nastolatków do usług bankowych, a jednocześnie mają oni mniejszą wiedzę na temat finansów? Eksperci Instytutu Badań Edukacyjnych twierdzą, że jest to związane ze spadkiem innych umiejętności. Badanie PISA 2022 pokazało, że dzisiejsi piętnastolatkowie mają niższe umiejętnościami z zakresu matematyki i rozumienia czytanego tekstu.

Drugą przyczyną jest też to, że polscy nastolatkowie mają pieniądze głównie dzięki temu, że dostają je od rodziców czy rodziny. Mają, więc wydają i nie muszą się zastanawiać nad tym, jak funkcjonuje świat finansów. Badanie pokazało bowiem, że uczniowie, którzy podjęli już jakąś pracę i dostawali za nią wynagrodzenie, znacznie lepiej orientowali się w kwestiach dotyczących finansów i mieli wyższe kompetencje w zarządzaniu pieniędzmi. 

Na pocieszenie można powiedzieć, że polscy piętnastolatkowie nie wypadają źle na tle swoich rówieśników z innych krajów. Wyraźnie wyższe średnie wyniki w badaniu umiejętności finansowych uzyskali jedynie uczniowie z Belgii, Danii, Kanady i Holandii, a podobnie jak Polacy wypadli młodzi Czesi, Austriacy i Amerykanie. W większości krajów odnotowano też spadek wiedzy na temat finansów. Wyjątkiem są Włochy. To jedyny kraj, w którym widać wyraźną poprawę kompetencji finansowych nastolatków. Ale fakt, że nastolatki w innych krajach też mają braki w wiedzy, to marna pociecha.

Źródło: "Umiejętności finansowe młodzieży. Główne wyniki badania PISA 2022", Instytut Badań Edukacyjnych