Brak potomstwa u par w wieku reprodukcyjnym jest sporym problemem. Obecnie rozróżnia się trzy pojęcia związane z zaburzeniami płodności: niepłodność, bezpłodność oraz stan obniżonej płodności. Chociaż niekiedy zupełnie nie zdajemy sobie z tego sprawy to problemy z poczęciem dziecka w około 40-60% przypadków są spowodowane czynnikiem męskim. Coraz częściej u mężczyzn stwierdza się zbyt niską liczbę plemników w nasieniu lub ich niedostateczną ruchliwość, co może komplikować proces zajścia w ciążę.
Dostępne badania jednoznacznie wskazują, że jakość nasienia mężczyzn na świecie, w tym w Europie, maleje od kilku dekad. Niepokojący jest również fakt, że trend ten nasilił się w XXI wieku. Prof. Hagai Levine z Uniwersytetu Hebrajskiego podkreśla, że liczba plemników w nasieniu mężczyzn spadła o ponad 50% w ciągu ostatnich 46 lat, a tempo spadku wzrosło w ostatnich latach. Kwestia ta jest alarmująca. Co więcej, problemy z płodnością mężczyzn mogą być sygnałem ostrzegawczym wskazującym na inne problemy zdrowotne, takie jak rak jądra, zaburzenia hormonalne, wrodzone wady narządów płciowych, oraz spadek zdrowia reprodukcyjnego. Do czynników, które mogą mieć wpływ na płodność zalicza się: wagę, sposób odżywiania się, poziom spożywanych witamin, konsumpcję alkoholu i kofeiny, palenie papierosów, zażywanie różnych substancji psychoaktywnych, zanieczyszczenie środowiska, występowanie infekcji, obecność chorób, stosowane leki oraz rodzinne historie zdrowotne. Zrównoważona dieta wzbogacona o suplementy diety może odgrywać pomocniczą rolę w leczeniu niepłodności spowodowanej nieprawidłowymi parametrami nasienia.
Pierwszym krokiem w planowaniu ciąży jest konsultacja z lekarzem oraz przeprowadzenie podstawowych badań diagnostycznych. W związku z tym, że obserwuje się światowy spadek ilości i jakości plemników, mężczyznom zaleca się przeprowadzenie analizy jakości nasienia, w tym ilości i ruchliwości plemników. Niska jakość nasienia może negatywnie wpłynąć na genetyczną jakość potomstwa. Przydatne mogą okazać się również inne badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, badanie ogólne moczu, poziom cukru na czczo, witaminy D3, TSH i FT4, oraz testy na obecność chorób zakaźnych takich jak kiła czy HIV. Para planująca dziecko powinna również przeprowadzić badania grupy krwi, aby uniknąć konfliktu serologicznego. Jeżeli u mężczyzny występują symptomy sugerujące możliwość dziedziczenia choroby genetycznej przez dziecko, zalecane jest wykonanie odpowiednich badań genetycznych przed zapłodnieniem.
Poronienia u kobiet często wynikają z wielu różnych przyczyn. Główne czynniki, które mogą wpływać na występowanie poronień to jakość nasienia, anomalie chromosomowe, wiek rodziców, oraz czynniki immunologiczne czy kwestie związane z wrodzoną odpornością. Obserwuje się, że ponad 50% nawracających poronień, które mają miejsce w pierwszym trymestrze ciąży, wiąże się z genetycznymi defektami płodu.
Zapalenie wpływa na jakość spermy poprzez oddziaływanie na różne parametry zapalne ejakulatu, w tym liczbę leukocytów, poziom elastazy, markery apoptozy (asymetryczne zmiany fosfolipidów w błonie komórkowej), integralność DNA plemników oraz stężenie wolnych rodników tlenowych. Stwierdzono, że zwiększona obecność leukocytów w ejakulacie wiąże się ze spadkiem liczby plemników, ich ruchliwości oraz zmianami w ich morfologii.
Zmiany w obrazie krwi obwodowej mają związek z istotnym pogorszeniem parametrów nasienia. Mężczyźni cierpiący na nowotwory, choroby reumatyczne czy łuszczycę często stosują leczenie metotreksatem, który, jak wykazano, redukuje liczbę i jakość plemników. Ponadto, cukrzyca oraz związany z nią stres oksydacyjny mogą wpływać na funkcje płciowe u mężczyzn, prowadząc do impotencji oraz obniżenia potencjału zapłodnienia, co objawia się zmniejszoną ruchliwością plemników, ich koncentracją, zmianami morfologicznymi oraz patologiami składników plazmy nasiennej.
Ilość i jakość spożywanych tłuszczów może wpływać na męską płodność. Ogólne zasady diety dla mężczyzn, które mają na celu poprawę jakości nasienia, obejmują kilka istotnych kwestii. W przypadku konieczności zaleca się stopniową redukcję wagi o 0,5 do 1 kg tygodniowo, co można osiągnąć poprzez obniżenie dziennego spożycia kalorii. Ważne jest także zwiększenie aktywności fizycznej do co najmniej trzech 30-minutowych sesji tygodniowo. W diecie powinno się zmniejszyć udział tłuszczów nasyconych i cholesterolu do 25% całkowitej dostarczanej energii, jednocześnie zwiększając spożycie kwasów tłuszczowych jedno- i wielonienasyconych, takich jak omega-3, omega-6 i omega-9, które znajdują się w oliwie z oliwek, oleju lnianym, oleju rzepakowym, rybach morskich i orzechach włoskich. Zaleca się również unikanie tłustych produktów pochodzenia zwierzęcego jak wieprzowina, baranina, masło, smalec, tłuste wędliny, pełnotłuste mleko i jego przetwory. Ponadto, ważne jest ograniczenie spożycia soli do maksymalnie 5 gramów dziennie oraz unikanie spożywania alkoholu. Palenie tytoniu powinno być całkowicie wyeliminowane.
Korzystne może być również wspomaganie diety suplementami dedykowanymi męskiej płodności, zawierającymi unikalne połączenie składników wspierających właściwe parametry płodności i funkcji rozrodczych. Jednym ze składników diety o działaniu antyoksydacyjnym, który ma wpływ na funkcje plemników, jest cynk. Cynk chroni plemniki przed działaniem wolnych rodników i wynikającym z tego stresem oksydacyjnym. Ten pierwiastek jest również niezbędny do produkcji spermy i podtrzymaniu żywotności plemników. Odpowiednie spożycie cynku w diecie może wpływać na parametry, takie jak liczba i żywotność plemników a tym samym na męską płodność.
Selen to kolejny składnik mineralny, który ma ochronny wpływ na nasienie. Działa jako katalizator peroksydazy glutationowej, co pomaga w redukcji nadtlenków i ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym. Kwas askorbinowy jest antyoksydantem, który często stosuje się w połączeniu z L-karnityną i witaminą E, by wpływać na jakość ejakulatu, co potwierdzają liczne badania naukowe. Miedź, jako niezbędny mikroelement, pełni funkcję kofaktora enzymów. Jej odpowiednia podaż w diecie może wpływać na aktywność niektórych enzymów, co ma znaczenie dla prawidłowego działania metalotioneiny i glutationu odpowiedzialnych za eliminację wolnych rodników.
Podsumowując, płodność mężczyzn na przestrzeni dekad znacząco spadła, co naukowcy wiążą z różnymi czynnikami, takimi jak styl życia, dieta, a także ekspozycja na czynniki środowiskowe. Zmiany w jakości nasienia mają bezpośredni wpływ na zdolność do poczęcia oraz zdrowie przyszłych pokoleń. W związku z tym coraz większe znaczenie mają odpowiednia dieta i suplementacja, które mogą wspierać męską płodność poprzez oddziaływanie na jakości nasienia. Niezbędne staje się także podejmowanie działań prewencyjnych oraz edukacja zdrowotna w zakresie wpływu codziennych nawyków na płodność mężczyzn.
Havrylyuk A. i in., Nowe aspekty niepłodności partnerskiej: czynnik męski, Postepy Hig Med Dosw (online), 2015; 69: 1228-1238.
Pasternak Winiarska A., Wybrane czynniki środowiskowe a ryzyko niepłodności mężczyzn, Kosmos, Problemy Nauk Biologicznych, tom 68, 2019.
Jeznach-Steinhagen A. i in., Postępowanie dietetyczne jako element leczenia zaburzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia, Zakład Żywienia Człowieka, Warszawski Uniwersytet Medyczny.
Wiktorowicz K., Wpływ sposobu żywienia na płodność mężczyzn, WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE.
